BRCA1 и BRCA2, краток вовед
BRCA1 и BRCA2 (BReast CАncer gene 1 и BReast CAncer gene 2) се туморсупресорни гени за протеини кои учествуваат во репарацијата на оштетената ДНК. Секој од нас има две копии од секој од овие гени, по една копија од двата родители. BRCA гените се туморсупресорни гени, па кога ќе се случи мутација или одредена промена во генот настануваат канцерозни промени. Луѓето кои имаат наследено мутантен алел имаат зголемен ризик за некои типови рак – најчесто оваријален и рак на дојка. Исто така, луѓето со наследена мутација во овие гени развиваат рак помлади од луѓето кои не се носители на мутацијата.
Мутацијата која се наследува од еден родител се нарекува и герминативна мутација, додека мутацијата која се случува во текот на животот е соматска алтерација.
Клетката која нема функционални BRCA1 и 2 протеини може неконтролирано да расте и да се дели и со тоа да стане канцер.
Ракот на дојка и оваријалниот канцер се првата, односно петта најчеста причина за смртност од рак кај жените.
Рак на дојка : Околу 13% од жените ќе развијат рак на дојка некогаш во животот. За разлика од оваа информација, 55-72% од жените кои носат мутација во BRCA1 генот и 45-69% од жените кои имаат мутација во BRCA2 ќе развијат рак на дојка до 70-80 години. Сепак, ризикот за рак зависи и од голем број недефинирани фактори. Жените кои имаат мутација во BRCA1/BRCA2 гените имаат зголемен ризик да развијат рак во другата града по веќе дијагностицираниот рак на едната.
Оваријален рак : Околу 1,2% од жените ќе развијат рак на јајници некогаш во животот. 39-44% од жените со мутација во BRCA1 и 11-17% со мутација во BRCA2 ќе развијат рак до 70-80 годишна возраст.
Наследните форми на рак опфаќаат околу 5-10% од сите дијагностицирани случаеви, заради тоа што герминативните мутации во BRCA1/BRCA2 се поврзани со зголемен ризик од рак на дојка и на јајници. Дури до 18 % од сите случаеви на оваријален канцер се препишуваат на герминативна мутација во BRCA1 и BRCA2 гените. Соматските мутации во BRCA1/BRCA2 гените исто така се поврзани со некои типови на рак, меѓутоа не е познат точниот број на случаи.
Ризикот за рак на дојка за индивидуа со герминативна мутација во BRCA1 или BRCA2 генот се зголемува од 12 % на 46-87% или 38-84%, додека ризикот за оваријален канцер се зголемува од 1-2% на 39-63% или 16,5-27%.
Со раната и навремена детекција на ракот, пациентите имаат време за превентивни мерки и проактивен третман кои водат до подобра прогноза. Дополнително, резултатите од генетското тестирање се важни затоа што имаат влијание врз членовите на семејството на пациентот и нивниот ризик за рак.
Зошто треба да се размислува за генетско советување и тестирање за BRCA1 и BRCA2 варијантите?
Секој што е загрижен или смета дека постои можност да е носител на мутација во BRCA1 или BRCA2 генот треба да закаже генетско советување и да направи генотипизирање. Со помош на тестот се одредува дали сте носител на мутација и истиот треба да го направат засегнати индувидуи кај кои има фамилијарна историја, независно од тоа дали имале рак. Предноста да се знае дека лицето е носител на мутација е можноста да се превземат мерки за намалување на ризикот од рак или преку постојано следење, истиот навремено да се детектира.
The National Comprehensive Cancer Network (NCCN) препорачува тестирање за BRCA гените кај луѓе кај кои постои фамилијарна или лична историја на рак (рак дијагностициран на мала возраст, одредени типови на рак, повеќе пати дијагностициран рак) или луѓе со наследна предиспозиција за рак (Cowden синдром, Peutz-Jeghers синдром, Li-Fraumeni синдром или Fanconi анемија).
Американското здружение за клиничка онкологија (American Society of Clinical Oncology) препорачува секоја жена дијагностицирана со епителијален оваријален канцер да направи тестирање за мутации во BRCA1 и BRCA2, незавнисно од нивната фамилијарна историја. Тестирањето не се препорачува за деца под 18 години, затоа што не постојат стратегии за намалување на ризик кај нив, но и не е честа појавата на рак заради наследните варијанти кај деца.
Ризични групи на кои им се препорачува BRCA1 и BRCA2 тесирање
- Дијагностициран рак на дојка или јајници на било која возраст, посебно ако тоа е на ≤45 години;
- Историја на повеќекратен рак на дојка, билатерален или ипсилатерален;
- Рак на дојка кај маж;
- “Triple-negative” (естроген рецептор негативен, прогестерон рецептор негативен и HER2/neu негативен) рак на дојка дијагностициран на ≤60 години;
- Рак на панкреас на било која возраст;
- 2-3 членови од фамилијата со рак на дојка на возраст ≤50 години;
- 2-3 членови од фамилијата со рак на дојка на било која возраст;
- Претходно идентификувана BRCA1/BRCA2 мутација во фамилијата;
- Лична историја на рак на дојка на било која возраст, со посебен акцент помеѓу 46-50 години и близок со рак на дојка, панкреас, простата или јајници;
- Метастатичен рак на простата на било која возраст.
Кога да се изврши генетско соматско тестирање за BRCA1/2 ?
Доколку пациентот е дијагностициран со рак, но тестирањето за герминативна мутација во BRCA гените е негативно, се препорачува соматско тестирање за BRCA гените со цел подобрување на прогнозите и квалитетот на животот. Тестирањето за соматски мутации во туморите може да помогне во одбирањето на соодветна терапија.
Сето ова овозможува попрецизен пристап и соодветна дијагноза и помага да се најде таргет-терапија, сензитивна за соодветниот профил на тумор, затоа што веќе постојат нови лекарства кои го таргетираат сигналниот пат на BRCA1/2 гените.
Што покажуваат резултатите од овој тест ?
Позитивен
Ако тестот детектира патогена мутација, се потврдува само предизпозиција, односно зголемен ризик кон рак на дојка или оваријален канцер. Позитивниот резултат не значи дека пациентот има рак и/или некогаш ќе развие. Зависно од мутацијата, пациентот има само зголемен ризик за да развие рак низ годините.
Негативен
Негативниот резултат треба да се интерпретира во зависност од личната и фамилијарна историја, како и тоа дали паготената варијанта која се тестира е претходно идентификувана во фамилијата. Негативниот тест треба да се дискутира со лекар за да се одреди скрининг програма за превенција или да се спроведе дополнително генетско тестирање.
Што понатаму откако е детектирана патогена варијанта на BRCA1/BRCA2 генот?
Пациентите со значајно зголемен ризик за рак на дојка заради наследна мутација, треба да бидат информирани за можностите за намалување на ризикот. Ако е детектирана мутација во BRCA1/BRCA2, регуларен скрининг, профилактички треман или операција се можности кои треба да се дискутираат на генетско советување со лекар. Кога наследна мутација во BRCA1/2 е детектирана кај еден член во фамилијата, се препорачува блиските да се тестираат за навремено да спроведат мерки за превенција, доколку се носители на истата мутација.
Герминативните мутации во BRCA1/2 се наследуваат автозомно доминантно. Тоа значи дека потомството на индивидуа со мутација во BRCA1/2 гените, има 50% шанса да ја наследи мутацијата и треба да направи генетска анализа за веќе идентификуваната варијанта.
Што доколку не е детектирана позната патогена мутација во BRCA1/2?
Кога не е детектирана позната патогена варијанта на генот BRCA1/2, најверојатно не се работи за наследена мутација, туку за спорадичен случај. Мутацијата е присутна во интрон или во регулаторен елемент, па не може да се идентификува со рутински дијагностички метод. Други гени и синдроми поврзани со зголемен ризик од рак на дојка и оваријален канцер се Li-Fraumeni синдром, Cowden синдром, наследен рак на желудник, Peutz-Jeghers- полипи. За пациенти кои се BRCA1/BRCA2 негативни, Centogene нуди алтернативни генски панели кои таргетираат дополнителни гени од интерес.
Вакви панели се CentoBreast®, CentoCancer®, или CentoCancer® comprehensive.
Како може да се намали ризикот од канцер кај лица кои се тестирани и се носители на патогена BRCA1 или BRCA2 варијанта?
Постојат неколку опции за намалување на ризикот од рак кај лица кои имаат наследна мутација во BRCA гените. Тука се вклучуваат постојан скрининг и мониторинг, операции за намалување на ризик – профилактички операции и хемопревенција.
Скрининг. Жени носители на патогени BRCA варијанти можат да се одлучат за скрининг на града на порана возраст, како и почест скрининг од препорачаниот за жени со просечен ризик за рак на дојка. Овие жени почесто се решаваат на MRI (magnetic resonance imaging) магнетна резонанца заедно со мамографијата.
За сега, не се познати ефикасни методи за скрининг на оваријален канцер. Се препорачува трансвагинален ултразвук и тестирање на тумор маркер CA-125 (кој кај жени со оваријален кацер е повисок). Меѓутоа, ниеден од овие методи не е доволно сензитивен да детектира оваријален канцер рано.
Сите скрининг методи имаат потенцијални добри и лоши ефекти. MRI скринингот може да даде повеќе лажно позитивни резултати од мамографијата. Исто така, тестовите кои вклучуваат зрачење не се препорачливи кај носителите на мутација затоа што зрачењето има ДНК-оштетувачки ефект, а кај овие луѓе веќе има дефект во системот за репарација на ДНК.
Операција за намалување ризик. Операцијата за намалување ризик или профикатичка операција вклучува отстранување на ткивата кои се на ризик за канцерогенеза. Жените можат да се решат на отстранување на двете дојки (билатерална мастектомија) за да се намали ризикот за рак на дојка. Постои можност и за отстранување на јајниците и/или Фелопиевите туби за да се намали ризикот од оваријален канцер. Отстранувањето на јаниците може да го намали ризикот од оваријален канцер кај жени во предменопауза со тоа што се елиминира изворот на хормони, кои го подржуваат растот на некои типови канцер.
Овие операции не гарантираат дека нема да се појави рак, затоа што не сите ткива, кај кои има ризик, можат да бидат отстранети. Токму затоа, овие операции во голема мера го намалуваат ризикот, но не се и превентивни. Кај жени кои ги отстраниле јаниците (билатерална салпинго-оофоректомија) има 80% намалување на ризикот од смрт од оваријален канцер и 56% намален ризик од смртност од рак на дојка.
Хемопревенција. Хемопревенција е користење лекови се со цел намалување на ризик од појава на рак. Два хемопревентивни лекови Тamoxifen (Nolvadex) и Raloxifene (Evista) се одобрени од FDA и потвредено го намалуваат ризикот од рак на дојка кај жени со зголемен ризик. Несаканите ефекти од овие лекови се симптоми на менопауза, тромбови, удар, зголемен ризик за еднометријален канцер и алергиски реакции. Генерално, сите жени кои користеле орална контрацептивна терапија се со 50% намален ризик за рак на јајниците.
BRCA1 / 2 тестирање во Генеа, во партнерство со CENTOGENE
CENTOGENE е германска компанија и лидер на пазарот во генетски тестирања, која нуди тестирање на BRCA1/2 гените и идентификува потенцијално патогени мутации во BRCA1/2 кои се поврзани со зголемен ризик од рак.
Тестот се изведува во 15 дена со минимална количина на примерок. ДНК се изолира од крв или ткивен примерок. CENTOGENE може да изврши тестирање на герминативна мутација од исушена капка крв колектирана со филтер картичка (CentoCard®).
Испитувањата во CENTOGENE нудат целосно секвенционирање на BRCA1 и BRCA2 гените, заедно со анализа на секоја детектирана варијанта на двата гена, а воедно и специфично тестирање за дупликации и делеции во секој ген.
Се препорачува секое генетско тестирање да е проследено со пре- и пост-тестирање генетско советување. Ова генетско тестирање се препорачува за неафектирани индивидуи кои имаат силна фамилијарна историја на болеста.
Автор на текстот е Јована Георгиева, дипломиран молекуларен биолог – дел од тимот на Генеа Лабораторија